SEYYİD HARUN VELİ CAMİİ
Seyyid Hârun Camiî, Seydişehir’in güney kesiminde, Seyyid Hârun-ı Velî Külliyesi içindedir. Külliyenin çekirdeği ve ana yapısıdır. Yapılışından sonra, zaman zaman onarımları yapılmışsa da bu onarımlar mevzii olmuş, esastan sonra onarımı, külliye ile birlikte son yıllarda Vakıflar İdaresi tarafından yapılmıştır. Bu onarım sırasında caminin kuzey yönü ve bitişiğindeki türbelerin dış kaplamaları tamamen yenilenmiş, külliye bahçesi ile birlikte bir duvarla çevrilmiştir.Seyyid Hârun Cami’sinin inşaatına ait herhangi bir tarih kitabesi bulunmamakla birlikte, şimdilik elimizde tek kaynak olan “Menâkıb-ı Seyyid Hârun Velî” adlı yazma eserden, caminin Seyyid Hârun tarafından, onun ilâhî bir ilhamla bir şehir kurmak üzere buraya geldiği yıllarda yapıldığı anlaşılmaktadır. Adı geçen Menâkıbnâme’de Seyyid Hârun, Eşrefoğulları Beyliği’nin bu bölgede hüküm sürdüğü yıllarda, Eşreefoğlu Mübarüziddin Mehmed Bey zamanında (l302-l322) buraya geldiğinde ve Camiî’nin l302-l322 yılları arasında yapılmış olması gerekmektedir. Bizim Menâkıbnâme ifadesinden anladığımız, camiî’nin Seyyid Hârun’un ölümünden en az on yıl önce tamamlandığıdır.
DEVETAŞI
Horasan Sultanı iken, ilâhi bir işaretle tâcını tahtını bırakarak, Küpe dağının doğusunda bugünkü Seydişehir’in temellerini atan, Yüce Peygamberimizin mübarek soyundan, Seyyid Hârun Velî hazretlerinin, yine Horasan’dan Ilgın’a gelen Didiği Sultan hazretlerini karşılamaya giderken üzerine bindiği Devetaşı, Seyyid Hârun camiî önüne yerleştirildi. 6 ton 180 kiloğram ağırlığındaki taşın, İlçemizin kurucusu Seyyid Hârun Velî hazretlerinin hatırasını yadetmek, İlçemizi ziyarete gelenlere tanıtmak için gelecek nesillere tarihi emaneti teslim etmek niyetiyle camiî önüne getirilip, yerleştirildi.
SEYYİD HÂRUN TÜRBESİ
Seyyid Hârun Camiî’nin Kuzey cephesine bitişik üç kümbetten sağdaki ilk kümbet, Seyyid Hârun Velî Türbesidir. Türbe son yıllarda Vakıflar idaresince onarılmıştır.
Türbe, 6-10, 6-l0 m. Boyutlu kare plân üzerine oturmaktadır. Köşedeki kesme taşlarla örtülü gövdesi üzerinde yine sekiz yüzlü pramidal bir külâh bulunmaktadır. Pramidal külah, belirli bir yükseklikten sonra içe doğru kıvrıldığı için basık görünmektedir. Oysa bütün kare plânlı, pramidal külâhlı kümbetlerde külâh belli eğiliminde normal yüksekliğine ulaşmakta, göze daha hoş gelmektedir. Gövdesi üzerindeki saçaklar ve düz silmeler taş kaplıdır. Türbenin kuzeyindeki kapısı, sivri kemerli bir niş altında basık kemerlidir. Her iki kemerin arasına altında mermer kabartma, sülüsle yazılmış, tek satırlık kitâbe yerleştirilmiştir. Kitâbe şöyledir;
Türkçesi; (Bu kutlu türbe, yoksulların efendisi, Allah’ın rahmetine kavuşmuş ve günahları bağışlanmış olan Seydi Hârun’un yirmi üç rebi’ül-evvel yediyüz yirmi de ölmesi üzerine inşâ edildi.)
Bu kitabeye göre, Türbe, 23 Rebi’ül-evvel 720 (3 Mayıs 1320) tarihinde ölen Seyyid Hârun’un ölümünden hemen sonra, belki de aynı yıl yaptırılmıştır. Türbe içerisinde üzeri sıvanmış tuğla örgü sanduka da Seyyid Hârun’a aittir. Sandukanın baş ucundaki kemerli yüzey, firuze renkli altıgen, dörtgen, yamuk, üçgen çini levhalarla doldurulmuştur. Panonun ortasında yer alan iki kare çini levha üzerine (Allah) kelimesi kazınarak yazılmıştır.
SEYYİD HÂRUN HAMAMI
Seyyid Hârun Hamamı, Seyyid Hârun Külliyesi içindedir. Seyyid Hârun Camiî’nin Kuzeydoğusunda yer almıştır. Hamamın yapıldığı tarihi belirten bir kitabesi mevcut değil ise de, Seyyid Hârun Menâkıbına göre, bânisinin Seyyid Hârun veya onun adına yapılmış olduğu anlaşılmıştır
Seyyid Hârun Hamamı, Selçuklu ve Beylikler devrinde Anadoluda yapıla gelen klâsik çifte hamamlar örneğidir. Hamam güneybatıdan kuzeydoğu yönüne uzanan bir aks üzerine yapılmıştır. Kadın ve erkeklere ait iki bölümün soyunma yerleri güneybatıda, külhani, ılık ve sıcaklıklar kuzeydedir.
Erkekler Bölümü:
Hamamın erkeklere ait bölümünün soyunma yeri, kiremit döşeli bir çatı ile örtülüdür. Son onarımda güneybatı yönünde üç ahşap soyunma odası yapılmıştır. Soyunma yerinden kemerli bir kapı ile ılıklığa geçilir. Burası kubbe ile örtülü küçük bir holdür. Kubbedeki tepe penceresinden ışık almaktadır. Buradan sıcaklığa geçildiğinde ortada göbek taşı görülür. Sıcaklığın üzerini büyük bir ana kubbe örtmektedir. İki yanda yarım kubbeli iki niş vardır. Tam karşısında sivri kemerli ve kubbeli bir evyan, evyanın sağında ve solunda kubbeli iki oda (halvet) yer alır.
Kadınlar Bölümü:
Hamamın Erkekler Bölümünün doğusundadır. Bu bölümde de çatı örtülü ılıklığa, oradan da sıcaklığa geçilir. Sıcaklığın doğusu yanyana iki kubbe ile örtülü bir sofa şeklindedir. Bunun da bitişiğinde üçüncü kubbe vardır. Külhan ve su deposu tonozla örtülmüştür.
Seyyid Hârun Hamamı, zaman içinde çeşitli onarımlar görmüş, son anarımı 1970-71 yıllarında Vakıflar İdaresince yapılmıştır. Bu gün işler durumdadır.
MUHAMMED KUDSİ BOZKIRÎ
Aklî ve naklî ilimlerde derin âlim, tasavvuf ehli bir veli, İsmi, Muhammed bin Mustafa bin İsa’dır. 1784 senesinde Konya’nın Bozkır kazasının Aliçerçi köyünde dünyaya geldi. Annesi Halime hanımdır. Hocası Ödemişli Hasan Kudsî Efendiye nispetle, Kudsî denildi. Kudsî lakabını ona Mevlânâ Hâlid-i Bağdadi hazretlerinin verdiği de rivâyet edilmiştir. Halk arasında Memiş Efendi lakabıyla da tanınırdı. 1852 senesi Muharrem ayının on üçünde, Salı günü, yetmişbir yaşında iken Seydişehir yakınlarında Çavuş bucağında vefât etti. Aynı yerde defnedildi. Türbesi Çavuş bucağında olup, ziyaret edilmektedir. Çavuş bucağı Seydişehir’e 23 kilometre mesafede olup, yolu asfalttır. Yeni açılan Konya - Seydişehir yolundan Konya’ya uzaklığı 60 km.dir
Muhammet Kudsi Bozkırî hazretlerinin türbesi önünde şadırvan, 1314 senesinde Sultan İkinci Abdülhamid Hân’ın annesi Valide Sultan tarafından yapılmıştır.
ŞEYH ABDULLAH EFENDİ TÜRBESİ
Şeyh Abdullah Efendi Türbesi, Seyyid Hârun-î Velî Hamamı’nın kuzeybatısındadır.
Türbe, l903 yılında ölen Müderris ve Nakşibendi tarikatı şeyhi Hacı Abdullah Efendi için Sultan İkinci Abdülhamit Han emriyle yaptırılmıştır. Eski şekli bozulmadan, 1955 yılında temelden onarılan Türbe, dikdörtgen plânıdır. Duvarları yarı kesme taş kaplama ve çimentoderzli olup, üzeri kiremit döşeli ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Kemerli pencerelerinden ışık alan Türbe içerisinde, sıvalı taş ve ahşap sandukalı 7-8 kitabesiz mezar vardır. Bu mezarlar Şeyh Hacı Abdullah Efendiye, oğulları Şeyh Hocaken, Hacı Ahmet ve Hacı Şakir’e müridlerinden Uşaklı Hacı Hekim Ali’ye, Şeyh Abdullah hanımı Hacı Arife’ye, Şeyh Abdullah kızı Şerife Kadın’a, Şeyh Hâcekân Efendi eşi Emine Hanım’a ve aileden diğer hanımlara aittir. Türbenin tavanı son yıllarda gümüşü renk, madeni plâkalarla kaplanmış, duvarları hattat Yaşar Göç eliyle sülüs yazılarla donatılmıştır
MUALLİMHANE CAMİÎ ve TÜRBESİ
Muallimhane Camiî ve Türbesi, Hükümet Meydanı güneyinde ve Alaylar mahallesindedir. Camiî ve Türbe olarak iki bölümdür.
Camiî
Camiî, dikdörtgen plân üzerine kesme ve moloz taşlarla örülmüş kargir duvarlı ve ahşap hatıllıdır. Üzeri dört yüzeyli, kiremit kaplı ahşap bir çatı ile örtülmüştür. Camiî’nin cümle kapısı kuzeyindedir. Sivri kemerli kapının alınlığında sülüs yazı ile arapça 2 satırlık bir kitabe vardır. Kitabenin okunuşu şöyledir; Ammere haza el Mekteb’el-Talim’ül Kur’an ibtiga-envechillah’ül-Hannan El-hac Receb bin Pir Mehmed el-râci rahmet-i Rabbih’ül-Mennan Fi sene sitte ve selâsine ve tis’a miete, 939
Bu kitabeye göre, Cami, 939 H.(1529M.) yılında Pir Mehmed oğlu Hacı Recep adına Kur’an okutulmak ve öğretilmek üzere Muallimhane (mektep) olarak yaptırılmıştır. XVI. Yüzyıl Osmanlı mimarisinde Muallimhane adı altında, Kur’an okulu mahiyetinde buna benzer örnekler vardır. Bunlar aynı zamanda mescid olarak da kullanılmıştır.
Cami’nin içi, dört ince ahşap direk çıtalarla yapılmış, dört Bursa tipi kemer üzerinde geniş, düz tahta tavanlıdır. Mahfel ve minberi ağaçtan sade yapılışlıdır. Mihran daire kemerli basit bir niş görünümündedir. Tek şerefeli, kesme taştan minaresi, doğusundaki Türbe ile camiî duvarı arasında yer almıştır.
Muallimhane Camiî’nin kıble duvarında bir kitabe görünmektedir. Bu kitabe, bugün askerlik şubesi ve yanan Hükümet Konağı yerindeki Eski Kışla’ya aittir.Osmanlılar devrinde Sultan Mahmud II. Zamanında 1250 H. (1834M.) yılında Seydişehir’de bir kışla yaptırılmış, kapısı üzerine 4 satırlık şu kitabe yerleştirilmiştir;Bu şehre kışla bünyâd eyledi derunundaNe kaabil söyleşe anlarla ceyş-i düşmen-i bedhâhCihada böyle sarf-ı himmet etdikçe dilirâneNe bâlâ kışla kim meş-i cihada oldı cevlangâh
Bu kitabe kışla yıkıldıktan sonra, Muallimhane Camiî’nin son onarım sırasında kıble duvarına konmuştur. Bu bakımdan kitabenin camiî ile ilgili bulunmamaktadır.
Türbe
Muallimhane Camiî’nin duvarına bitişik olarak yapılmış bir Türbe vardır. Türbe, bugünkü durumu ile 4.10x6.55 boyutunda dikdörtgen plânlı olup, kuzey yönünde basık kemerli bir kapısı bulunmaktadır. Bu cephedeki sivri kemer ve ayaklardan anlaşıldığına göre, kapısı önünde yıkılmış olan bir revak yer almıştır.
Türbe içten doğuda bir kubbe, batıda yarım kubbe ile örtülüdür. Ortada dikdörtgen biçiminde bir seki üzerine ikisi küçük, ikisi büyük dört mezar yapılmıştır. Ortadaki mezarın şahidesinde, Muallimhane camiî’ni ve bu Türbeyi yaptıran Hâcı Recep’in babası Hacı Mehmed’e ait kitabeden (....El-merhum’el-mağfur el-hakir’el muhtac ilâ rahmetullah ....el-hac mehmed....) yazıları okunabilmektedir. Öteki mezar taşlarında yazı olmamakla birlikte, bunlardan birinin Hacı Recep’e, ikisinin de ailesine ait olduğu sanılmaktadır.
Aşağı Mahalle Camiî
Değirmenci Mahallesindedir. XIX. yy. sonlarında hayırseverler tarafından yaptırılmış, 1963 yılında yeni baştan onarılmıştır. Yanlamasına uzanan dikdörtgen plânlı olan Camii'nin cephe duvarları kesme taş, yarıları ise yer yer kesme taş kaplıdır. Sivri kemerli pencerelerden ışık alır. Üzeri çatı ile örtülmüştür. Orta çatının yanlarında tepe penceresi vardır.
Türbe Camiî
Alaylar Mahallesindedir. XIX. yy. sonlarında hayırseverler tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen plânlı, taş ve molozlarla yapılmış çatı ile örtülü basit bir yapıdır. Camiî’nin 1960 yılı onarımında, güneybatı köşesine çimento ve biriketle bir minare eklenmiştir. Çatı altında içten, saç kaplı ahşap bir kubbesi vardır. Camiî’nin mahfeli altında kitabesiz mezarlar sıralıdır. Mezarların Seydişehir’de Kadiri tarikatı şeyhlerinin birine, ötekilerin de yakınlarına ait olduğu söylenir. Bundan dolayı Camiî (Türbe Camisi) olarak adlandırılmıştır. Cami son yıllarda yıktırılarak yeniden yaptırılmıştır.
Küçük Mescid
Ulukapı Mahallesindedir. 1902 yılında mahalle halkı tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen plânlı, kesme taş ve molozlarla yapılmış, üzeri çatı ile örtülü basit bir yapıdır. Çatı saçakları Bağdadi tavanlıdır. Kuzeydoğu köşesinde ahşap bir minaresi vardır.
Sofuhane Camiî
Sofuhane Mahallesindedir. Yüzyılın başında mahalle hayırseverleri tarafından yaptırılmış, 1961 yılında onarılmıştır. Dikdörtgen plânlı, taş ve molozlarla yapılmış üzeri çatılı sade bir yapıdır. Kuzeydoğu köşesinde ahşap bir minaresi vardır. Kıble duvarı üzerinde (Tamir Tarihi 6.6.1961) yazılıdır.
Yeni Camiî
Yeni Camiî Mahallesindedir. 1908 yılında hayırseverler tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen bir plân üzerine çatılı ve tuğla örtülü, basit bir yapıdır. Kuzey doğusunda ahşap bir minaresi vardır.
Şeref Şirin Mescidi
Tabakhane Mahallesindedir. 1916 yılına doğru mahalle halkı tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen plân üzerine taş ve molozlarla yapılmış, üzeri çatı ve kiremitli, basit bir yapıdır. Kuzeydoğu bahçe kapısı üzerinde sade bir kule minaresi vardır.
Alaylar Camiî
Alaylar Mahallesindedir. Yüzyılın başında mahalle halkı tarafından yapılmış daha sonra yıktırılarak 1945 - 1950 yılları arasında yeniden inşa edilmiştir. Dikdörtgen plânlı, taş ve molozlardan yapılmış, çatı örtülü basit bir yapı iken son yıllarda yıkılarak üzerine kubbeli büyük bir camiî yaptırılmıştır.
Saman Pazarı Camiî
Kızılcalar Mahallesi Saman Pazarı semtindedir. 1 Temmuz 1965 tarihinde hayırseverler tarafından yaptırılmış, bununla ilgili (âyet) yazılı kitabesi kıble yönünde iki pencere arasına yerleştirilmiştir. Dikdörtgen plânlı, kesme taş ve molozlardan yapılmış, üzeri çatı örtülü sade bir yapıdır. Minaresi yoktur.
Hüdaverdi Camiî
Alaylar Mahallesi Devlet Hastanesi güneyindedir. 1964 yılında mahalle halkı tarafından yaptırılmıştır. Dikdörtgen plânlı, duvarları beton hatıllıdır. Üzeri çatı örtülü, altlı üstlü pencereleri kemerlidir.
Kızılcalar Camiî
Kızılcalar Mahallesindedir. Camiî, XIX. yy. sonlarında yapılmış, 1968 yılında yıktırılarak yeniden inşa edilmiştir. Dikdörtgen plânlı ve iki katlıdır. Alt kat; Kur’an Kursu’na, depo ve abdestliğe ayrılmıştır. Cami üst katdadır. Üzeri çatı ile örtülü camiî’nin ahşap mahfelleri vardır.
Bu camilerin dışında, Seydişehir’de son yıllarda ibadete açılan, minareleri yeni 17 adet camiî ve mescid bulunmaktadır. Bunların eski eser niteliği yoktur.
